Nơi khai sinh ra lật đật Liên Xô

Vào thập niên 90, lật đật là một món đồ chơi yêu thích của trẻ em Việt Nam. Đó từng là món đồ có giá trị đến mức được trưng bày trong tủ kính cạnh những chai rượu Tây, đồ trang trí đắt tiền.

Có tên Nevalyashka, lật đật Nga là một trong những biểu tượng văn hóa đẹp khiến người Nga tự hào. Khi lật đật bị đẩy, chiếc chuông bên trong kêu vang khiến trẻ em thích thú. Theo quan niệm của người Nga, màu sắc sặc sỡ của lật đật và tiếng chuông sẽ đem lại may mắn, xua đuổi những điều tiêu cực.

Nevalyashka ‘không bao giờ ngã’

Được cho là du nhập từ Nhật Bản, lật đật có mặt tại Nga từ lâu. Ban đầu chúng được chạm khắc từ gỗ, sơn và đánh vecni. Đến thời Liên Xô, những con lật đật được sản xuất tại tỉnh Tambov đã tạo được một thương hiệu riêng với hình dáng sặc sỡ, bắt mắt và chất liệu được làm bằng nhựa nên nhẹ hơn.

Công cuộc sản xuất lật đật bắt đầu vào năm 1958 trong nhà máy thuốc súng Tambov tại thành phố Kotovsk, tỉnh Tambov; như một sản phẩm phụ của dây chuyền thuốc súng.

Lấy cảm hứng từ những đứa trẻ Nga, lật đật có gương mặt bầu bĩnh, đường nét hồn hậu với đôi mắt to tròn màu xanh, lông mi dài. Để thu hút trẻ em hơn, bên trong lật đật thường có một chiếc chuông hoặc hộp phát nhạc nhỏ để tạo ra những âm thanh vui tai.

Lật đật được thiết kế đơn giản, gồm các khối cầu nhẹ, riêng phần bên dưới chứa một vật nặng. Vận dụng những nguyên tắc vật lý, người sáng tạo ra lật đật đảm bảo chúng luôn tự khôi phục trạng thái cân bằng ban đầu, đứng thẳng lại dù có bị xô đẩy thế nào. Nhờ vậy, đồ chơi đơn giản này còn có giá trị giáo dục, trở thành biểu tượng cho tinh thần không bao giờ khuất phục. Đó cũng là lý do người Nga đặt cho nó cái tên Nevalyashka – nghĩa là “không bao giờ ngã”, hay Van’ka-Vstan’ka, nghĩa là “Ivan-đứng dậy”.

Khi vừa ra đời, lật đật nhanh chóng trở thành đồ chơi phổ biến cho trẻ em Xô Viết và các nước xã hội chủ nghĩa. Trong thời kỳ đó, lật đật và búp bê Nga Matryoshka thậm chí được khách du lịch xem như một vật dụng có thể trao đổi thay tiền tệ như rượu và trứng cá muối.

Thành phố ‘lật đật’

Nếu yêu lật đật Nevalyashka và muốn tìm hiểu nhiều hơn về chúng, khách du lịch có thể thực hiện chuyến thăm thành phố Kotovsk và tỉnh Tambov, cách thủ đô Moskva khoảng 500 km.

Lật đật được sản xuất ở nhà máy thuốc súng Tambov. Để thổi hồn vào sản phẩm đã cũ kỹ, đã có những phiên bản lật đật Nevalyashka mới với những thay đổi nhỏ để thu hút người mua và khách du lịch. Nếu phiên bản trước đây chỉ có màu đỏ, cam và đôi mắt xanh thì ngày nay lật đật được trang trí trên thân bằng những bức tranh vẽ hoa, chim, sói hay họa tiết mang đậm dấu ấn Nga vô cùng cầu kỳ và tỉ mỉ.

Những con lật đật này được vẽ hoàn toàn bằng tay bởi các nghệ nhân và họa tiết không lặp lại trên những con lật đật khác. Hiện tại, nhà máy còn sản xuất phiên bản lật đật có tên “Masha” ăn theo bộ phim hoạt hình Nga nổi tiếng “Masha và chú gấu” đang được trẻ em trên khắp thế giới yêu thích. Nhà máy cũng sản xuất phiên bản sói Zabivaka – linh vật World Cup 2018 hay người tuyết cho mùa Giáng Sinh.

Nevalyashka và nơi sản xuất chúng đã trở thành biểu tượng của thành phố Kotovsk và tỉnh Tambov. Trong thành phố đặt tượng đài mang tên “Sự phát triển” gồm ba bức tượng lật đật, được dựng lên để tri ân món đồ chơi huyền thoại này. Ba bức tượng từ nhỏ đến lớn, mô tả quá trình phát triển của một cô gái, từ khi còn bé cùng những bước đi chập chững đến khi trưởng thành – bức tượng to nhất đeo vương miện.

Đến Kotovsk, bạn có thể tham quan bảo tàng Lật đật Nevalyashka, chiêm ngưỡng các loại lật đật đủ hình dáng, kích thước. Du khách đến đây sẽ được giới thiệu quy trình sản xuất tại nhà máy và sau đó có thể mua chúng về làm quà.

Hàng năm vào tháng 6, khi mùa hè bắt đầu ấm áp, thành phố Kotovsk tổ chức lễ hội lật đật Nevalyashka. Trẻ em cầm trên tay lật đật diễu hành khắp đường phố. Du khách từ khắp nơi đổ về đây mua lật đật đủ hình dáng, màu sắc. Suốt lễ hội, du khách cũng được trải nghiệm nhiều hoạt động thú vị như tự thiết kế một phiên bản lật đật cho riêng mình, trang trí bánh gừng, xem các nhân vật bước ra từ truyện cổ tích Nga diễu hành, học điêu khắc trên đất sét…

Ngày nay tại Nga, lật đật không còn là đồ chơi phổ biến. Đi khắp đường phố, bạn có thể dễ dàng thấy búp bê Nga Matryoshka được bày bán khắp nơi nhưng khó tìm thấy lật đật Nevalyashka. Chúng chỉ còn được bán ít ở các trung tâm thương mại, các cửa hàng đồ chơi hoặc tại vài cửa hàng lưu niệm lớn.

Trung Nghĩa (Tổng hợp)

Để đến Kotovsk, bạn có thể đi tàu đêm từ thủ đô Moskva với thời gian khoảng 8 tiếng. Ngoài ra, bạn cũng có thể lựa chọn tham quan thành phố Tambov trước rồi đi xe buýt đến đây. Từ Tambov đến Kotovsk chỉ mất khoảng nửa tiếng.